§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Na zadawane dość często pytanie, czego dotyczy art. 286 K.k., można odpowiedzieć krótko: oszustwa (nawet jeśli inne pojęcia, jak np. wyłudzenie, wcale nie będą tutaj od rzeczy). Co oznacza ten zwięzły przepis? Jak rozumieć jego treść? Jaki wyrok może zapaść? Poniżej interpretacja i wybrane punkty.
ART. 12 K.K.: Zgodnie z art. 12 K.k., dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony. Dotyczy to także oszustwa. Przykład: Oszust działający pod szyldem konsorcjum finansowego o rozbudowanej i poważnie brzmiącej nazwie zamieszcza w prasie bezpłatnej serię ogłoszeń o udzielaniu korzystnie oprocentowanych pożyczek każdemu, kto uiści 1000 zł tzw. opłaty przygotowawczej - a wie, że nikomu żadnej pożyczki nie udzieli, choćby dlatego, iż brak mu po temu kapitałów. W ciągu kilku tygodni "działalności" udaje mu się zwieść 184 osoby. Potem znika. Doszło tu do jednego oszustwa na 184 tys. zł, a nie 184 oszustw na kwotę 1000 zł każde.
KARA: O tym, jaka kara zostanie wymierzona, decyduje sąd w granicach przewidzianych przez ustawę, ale według swojego uznania. Surowszą odpowiedzialność przewidziano w przypadku oszustwa dotyczącego mienia znacznej wartości, a więc takiego, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 tys. złotych. Przestępstwo takie podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. To samo dotyczy dóbr o szczególnym znaczeniu dla kultury. Jeśli natomiast sprawca dobrowolnie naprawił wyrządzoną szkodę tudzież zwrócił rzecz mającą szczególne znaczenie dla kultury w stanie nieuszkodzonym, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia, zaś gdy sprawca dobrowolnie naprawił szkodę w znacznej części - zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Co ważne, choć w par. 1 mowa jedynie o karze pozbawienia wolności (potocznie zwanej więzieniem), oskarżony o popełnienie oszustwa może walczyć przed sądem o wymierzenie mu zamiast niej kary ograniczenia wolności albo grzywny.
ODSZKODOWANIE: Osoba pokrzywdzona przez oszusta ma prawo żądać od niego odszkodowania. Jeśli złoży taki wniosek w postępowaniu karnym, sąd orzeknie obowiązek naprawienia szkody - oczywiście o ile sprawcę skaże. Niestety dla pokrzywdzonego, praktyczna wartość takiego rozstrzygnięcia jest wprost proporcjonalna do kondycji majątkowej skazanego. Innymi słowy, jeśli skazany majątku nie ma, trudno liczyć na odszkodowanie, pokrzywdzony najprawdopodobniej nie odzyska nic. Zwłaszcza, jeżeli nie wie, jak zabrać się za jego poszukiwanie.
Od wyroku sądu pierwszej instancji można wnieść apelację. Sąd właściwy do jej rozpoznania łatwo znaleźć w wyszukiwarce. Warto też pamiętać o istnieniu takiego instrumentu prawnego, jak skarga kasacyjna.
KREDYT: Jeśli chodzi o kredyty, koniecznie por. przepisy o tzw. oszustwie kredytowym.
OSZUSTWO INTERNETOWE: Oszustwo internetowe, o ile rozumieć je jako oszustwo z wykorzystaniem sieci, w zasadzie podlega tym samym przepisom, co pozostałe jego odmiany. Jeśli więc ktoś dał się nabrać pięknej fotografii na portalu randkowym i przelał pieniądze swej niedoszłej wybrance, choć de facto była notorycznym oszustem płci męskiej, chroniony jest tak samo, jak oszukani "w realu". Warto jednak pamiętać, że oszustwu komputerowemu rozumianemu węziej poświęcony jest odrębny przepis - art. 287 K.k.
Czasem prawomocne skazanie za oszustwo może wywołać skutki w sferze prawa cywilnego. W tym zakresie por. np. komentarz do art. 568 Kc o terminach rękojmi za wady rzeczy sprzedanej.
PRZEDAWNIENIE: karalność oszustwa ustaje co do zasady po upływie 15 lat od jego popełnienia, a więc od chwili, gdy pokrzywdzony rozporządził mieniem, o którym mowa w komentowanym przepisie.
USIŁOWANIE: Usiłowanie oszustwa jest karalne tak samo, jak jego dokonanie. Sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego. Nie podlega natomiast karze za usiłowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł rozporządzeniu mieniem przez oszukanego. Przykład: Kto oglądał serial Hustle emitowany przez BBC, pamięta może epizod ze storczykiem. Zakończenie tego odcinka to bardzo dobry przykład odstąpienia od oszustwa.
WARUNKOWE UMORZENIE: Co do zasady warunkowe umorzenie postępowania karnego jest w przypadku oszustwa niedopuszczalne. Z pewnymi jednak wyjątkami. Można np. starać się przekonać sąd, iż chodzi o tzw. wypadek mniejszej wagi (zob. dalej).
ZNAMIONA: To m.in. sformułowania takie jak "w celu osiągnięcia korzyści majątkowej", "doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem", "za pomocą wprowadzenia jej w błąd" itd.
ŚWIADKOWIE: Każdy, kto w sprawie oszustwa został wezwany w charakterze świadka, ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Na ogół będzie to najpierw wezwanie "na Policję", a po jakimś czasie - do sądu. Osobie najbliższej dla oskarżonego czy podejrzanego wolno w ogóle odmówić składania zeznań (co do pojęcia "osoba najbliższa" - zob. dalej).
JAK SIĘ BRONIĆ: Najlepiej nie samodzielnie (podejrzany czy oskarżony w takiej sprawie ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy). Choć oczywiście do odważnych świat należy :)
DOBROWOLNE PODDANIE SIĘ KARZE: Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego. O ile więc nie jest np. tak, że satysfakcjonuje nas tylko uniewinnienie, to chyba warto próbować. Jeśli bowiem dowody są mocne, uwzględnienie wniosku przez sąd naprawdę pozwoli zaoszczędzić nerwów.
WYPADEK MNIEJSZEJ WAGI: Ani Kodeks karny, ani Kodeks postępowania karnego, ani żadna inna ustawa nie definiuje "wypadku mniejszej wagi" występującego w prawie karnym. Literatura przedmiotu i orzecznictwo również nie dają tu uniwersalnych odpowiedzi. Na ogół przyjmuje się, że przesłanki zastosowania art. 286 § 3 K.k. mogą być takie jak niewielka wartość szkody, incydentalny charakter oszustwa, trudne warunki osobiste sprawcy itp.
OSOBA NAJBLIŻSZA: Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny (czyli rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd.), zstępny (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), rodzeństwo, powinowaty (czyli krewny małżonka) w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Zatarcie skazania za przestępstwo z art. 286 Kk następuje co do zasady z upływem 10 lat (kara pozbawienia wolności), 3 lat (kara ograniczenia wolności) albo z upływem roku (kara grzywny) od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Z istotnym wyjątkiem: otóż na wniosek skazanego na karę pozbawienia wolności sąd niekiedy władny jest zarządzić wcześniejsze zatarcie skazania.