Art. 412. § 1. Sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia.
§ 2. Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd stosownie do okoliczności bądź oddala skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją zmienia zaskarżone orzeczenie albo je uchyla i w razie potrzeby pozew odrzuca lub postępowanie umarza.
§ 3. (uchylony)
§ 4. Jeżeli do rozstrzygnięcia o wznowieniu postępowania zakończonego wyrokiem właściwy jest Sąd Najwyższy, sąd ten orzeka tylko o dopuszczalności wznowienia, a rozpoznanie sprawy przekazuje sądowi drugiej instancji.
Tekst jednolity ustawy - Kodeks postępowania cywilnego można znaleźć tutaj.
Art. 412 Kpc to jeden z trudniejszych, jeśli nie najtrudniejszy do ogarnięcia przepis ze wszystkich dotyczących wznowienia. Moim zdaniem trochę za sprawą zbytniej lakoniczności, zwłaszcza w zestawieniu z bogactwem stanów faktycznych, jakie mogą tu w praktyce zaistnieć. Komentarz wypadałoby zacząć od małej rekapitulacji tego, co w literaturze i orzecznictwie pisze się na temat kolejnych etapów postępowania wznowieniowego. Pierwszym jest sprawdzenie związanych ze skargą zagadnień formalnych (por. komentarz do art. 410 Kpc). Następny etap to ocena dopuszczalności wznowienia (łac. iudicium rescindens). Wreszcie trzecim jest przeprowadzenie - w odpowiednim zakresie - wznowionego postępowania (łac. iudicium rescissorium).
Etap pierwszy, przynajmniej w zestawieniu z kolejnymi, to łatwizna. Badamy, czy skargę wniesiono w terminie, czy skarżący powołuje się na okoliczności stanowiące podstawę wznowienia itd. Jeśli nie, odrzucamy, jeśli tak, patrz punkt kolejny.
Prawdziwe problemy zaczynają się na etapie drugim, względnie trzecim. Sąd Najwyższy podsumował to tak: Na gruncie art. 412 § 1 k.p.c. w kwestii zakresu rozpoznania sprawy prezentowane są dwa różne stanowiska. Według jednego, ponowne rozpoznanie sprawy sprowadza się do zbadania, czy powołana w skardze podstawa wznowienia rzeczywiście istnieje i czy miała ona wpływ na prawomocne rozstrzygnięcie sprawy. Zakres ponownego rozpoznania sprawy jest więc uwarunkowany powołaną w skardze przyczyną wznowienia i nie jest dopuszczalne wyjście poza tę przyczynę. Sąd nie rozpoznaje sprawy po raz kolejny w pełnym zakresie, tak jak czyni to sąd pierwszej lub drugiej instancji. Powołana podstawa wznowienia przesądza o tym, w jakim zakresie należy uwzględnić wyniki poprzedniego postępowania, z tym że w odniesieniu do podstawy obejmującej nowe fakty i dowody zachodzi potrzeba ich uwzględnienia i oceny w powiązaniu z dotychczas zebranym w sprawie materiałem dowodowym (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2007 r., III CSK 56/07, nie publ., z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK 311/10, nie publ., z dnia 14 października 2011 r., III CSK 273/10, nie publ. i z dnia 19 stycznia 2012 r., I PK 82/11, OSNP 2012, nr 23-24, poz. 288 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2009 r., III UK 20/09, OSNP 2011, nr 1-2, poz. 25 i z dnia 23 listopada 2011 r., III UZ 25/11, nie publ.). Według przeciwnego stanowiska, próby ograniczenia przedmiotu fazy iudicium rescissorium do zbadania istnienia podstawy wznowienia i jej ewentualnego wpływu na wynik sprawy prowadziłaby do całkowitego zatarcia granic między przedmiotem fazy iudicium rescindens i przedmiotem fazy iudicium rescissorium. Przy wykładni art. 412 § 1 k.p.c. trzeba natomiast mieć na uwadze, że przepis ten ma zastosowanie po stwierdzeniu istnienia podstawy wznowienia lub - w razie połączenia oceny dopuszczalności wznowienia z ponownym merytorycznym rozpoznaniem sprawy - po przyjęciu założenia o jej istnieniu. Zaskarżone orzeczenie nie jest wprawdzie uchylane wskutek stwierdzenia istnienia podstawy wznowienia, jednak ponowne rozpoznanie sprawy odbywa się przy założeniu, jakby orzeczenie to nie zostało wydane. Sprawa wraca do stanu sprzed uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia i kontynuowane jest jej rozpoznawanie. Sąd musi więc powtórzyć lub uzupełnić przeprowadzone wcześniej czynności składające się na rozpoznanie sprawy w zakresie, w jakim zgromadzony wcześniej materiał procesowy jest dotknięty podstawą wznowienia. W razie stwierdzenia, jako przyczyny wznowienia, nieważności postępowania, konieczne jest rozpoznanie sprawy na nowo w zakresie, w jakim postępowanie było dotknięte nieważnością (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1935 r., III CZ 19/35, OSN 1936, nr 4, poz. 139 i z dnia 8 listopada 1935 r., II C 1284/35, OSN 1936, nr 5, poz. 208 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2000 r., III CZ 173/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 144, z dnia 13 sierpnia 2002 r., I PZ 62/02, OSNP 2004, nr 11, poz. 195, z dnia 13 stycznia 2010 r., II CZ 81/09, nie publ. i z dnia 18 kwietnia 2011 r., III PZ 1/11, nie publ.).
"Podstawa wznowienia" to jedna z przyczyn wymienionych w art. 401 Kpc, art. 4011 Kpc oraz art. 403 Kpc. Warto kliknąć linki i zerknąć do tych przepisów przed dalszą lekturą.
"W razie potrzeby" - czyli niekoniecznie, nie zawsze. Niewykluczone jest uwzględnienie skargi nie wiążące się ani z odrzuceniem, ani z umorzeniem postępowania. Równie dobrze sąd może jedynie zmienić zaskarżone orzeczenie albo - tak jak w par. 4 - wznowić postępowanie i przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi.
Co do zasady sąd odrzuca pozew, jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona, wreszcie jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy tudzież w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie. Od odrzucenia pozwu należy oczywiście odróżnić odrzucenie skargi o wznowienie (i tu por. komentarz do art. 410 Kpc).
Warto też zajrzeć do komentarza do art. 405 Kpc, gdzie mowa jest o tym, który to dokładnie sąd wydaje orzeczenie w przedmiocie wznowienia postępowania.
Jeżeli orzekał sąd pierwszej instancji, od jego wyroku przysługuje apelacja, jeśli sąd odwoławczy, niekiedy dopuszczalne będzie wniesienie skargi kasacyjnej.
Art. 412 Kpc ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym. Więcej na ten temat por. komentarz do art. 524 Kpc.
Obok któregoś z rozstrzygnięć wzmiankowanych w par. 2 sąd może uczynić jeszcze jedno. Więcej na ten temat por. komentarz do art. 415 Kpc. [komentarz dodano 3 września 2018 r.]