Art. 25 Kk (obrona konieczna) - komentarz
Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 2a. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc, chyba że przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące.
§ 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
§ 4. (uchylony)
§ 5. (uchylony)
Obrona konieczna to jeden z tzw. kontratypów. Art. 25 Kk niełatwo stosować, dużo tu określeń nieostrych, w przeciwieństwie do odpowiedzialności, ostrej jak brzytwa. Z jednej strony to zrozumiałe, bo sformułowanie legalnej definicji obrony koniecznej wydaje się niemożliwe. Z drugiej cóż to jednak znaczy, że obrona jest konieczna albo nie? Kiedy przekroczenie jej granic już jest rażące, a kiedy niekoniecznie? Jakie okoliczności usprawiedliwiają wzburzenie, a jakie nie?
Ostrożnie z tą obroną konieczną. Wychodzi na to, że kto przekroczy jej granice, to choćby "odpierał bezpośredni, bezprawny zamach na dobro chronione prawem" może okazać się przestępcą!
Okoliczności dotyczące obrony koniecznej mogą stać się podstawą apelacji, a niekiedy i kasacji.
Zaatakowany nie musi uciekać, choćby mógł. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że prawo do obrony koniecznej przysługuje zaatakowanemu zawsze i niezależnie od tego, czy na przykład, mógł uniknąć niebezpieczeństwa związanego z zamachem przez ucieczkę, ukrywanie się przed napastnikiem, wezwanie pomocy osób trzecich, czy też poprzez poszukiwanie ochrony u znajdującego się w pobliżu przedstawiciela organów porządku publicznego. Należy podkreślić, iż ratio legis obrony koniecznej to nie tylko wzgląd na ochronę zaatakowanego dobra, ale także respektowanie zasady, iż prawo nie powinno ustępować przed bezprawiem. Osoba napadnięta ma prawo odpierać zamach wszelkimi dostępnymi środkami, które są konieczne do zmuszenia napastnika do odstąpienia od kontynuowania zamachu. Wystarczającym warunkiem uznania, że oskarżony działał w obronie koniecznej jest ustalenie, że świadomy istnienia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, zamach ten odpierał, stosując sposób obrony współmierny do niebezpieczeństwa (tak w uzasadnieniu postanowienia SN z 27 kwietnia 2017 r., sygn. IV KK 116/17).
Przykładem sytuacji, w której może dojść do konieczności zastosowania obrony koniecznej tudzież przekroczenia jej granic jest obrona posiadanej rzeczy przed próbą jej zabrania przez inną osobę. Więcej naten temat w komentarzu do art. 343 Kc o obronie posiadania.
"Zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary", czyli wymierzyć karę poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo karę łagodniejszego rodzaju według następujących zasad: 1) jeżeli czyn stanowi zbrodnię zagrożoną co najmniej karą 25 lat pozbawienia wolności, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 8 lat; 2) jeżeli czyn stanowi inną zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia; 3) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności; 4) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.
"Wdarcie się do mieszkania, lokalu, domu" jest też naruszeniem dóbr osobistych i może mieć ciąg dalszy przed sądem cywilnym. Więcej na ten temat w komentarzu do poświęconego dobrom osobistym art. 23 Kc.
[komentarz dodano 24 października 2020 r.]