Art. 1039 par. 1 Kodeksu cywilnego - komentarz

Spis treści

§ 1. Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.

1. [Zastrzeżenie] Moim zdaniem użyte w przepisie pojęcie "darowizna" należy interpretować w sposób możliwie ścisły i nadawać mu znaczenie takie, jak w art. 888 i nast. K.c. Zasada racjonalności ustawodawcy, obejmująca m.in. nakaz jednolitego rozumienia tych samych słów (w ramach całego systemu prawa, a tym bardziej - w ramach jednego aktu normatywnego), nie pozwala pojmować "darowizny" inaczej na potrzeby wykładni art. 1039 § 1 K.c., a inaczej - art. 888 i nast. K.c. Gdyby ustawodawca pragnął objąć obowiązkiem zaliczenia na schedę spadkową wszelki przyrost masy majątkowej spadkobiercy spowodowany przez spadkodawcę, użyłby tu zapewne szerszego niż "darowizna" pojęcia typu "nieodpłatne przysporzenia" - tak jak czyni to w art. 889 pkt 1 K.c. Sprawa jest jednak w literaturze sporna, w orzecznictwie zaś zdaje się przeważać tendencja do interpretacji rozszerzającej. Przykładowo, w postanowieniu z 24 stycznia 2002 r. (sygn. III CKN 503/00) Sąd Najwyższy mówi, że oprócz darowizn na schedę podlegają zaliczeniu także inne korzyści, jakie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy, acz z zastrzeżeniem, iż zaliczenia takiego dokonuje się bądź na podstawie przepisu szczególnego (jak art. 1043 K.c.), bądź w drodze wykładni niektórych przepisów (a więc chyba zawsze na podstawie regulacji odrębnej, a nie samej tylko interpretacji rozszerzającej art. 1039 § 1 K.c.). Dysponuję również rozstrzygnięciem SN z 2012 r., zapadłym na skutek jednej z wywiedziony przeze mnie skarg kasacyjnych, w którym stwierdza się wprost, iż choć w art. 1039 k.c. mowa o darowiznach, należy przez to rozumieć wszelkie przysporzedanie dokonane pod tytułem darmym. [komentarz zmodyfikowano ostatnio 22 stycznia 2013 r.]