Komentarz do art. 483 Kc (kara umowna)
Art. 483. § 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Tekst jednolity ustawy - Kodeks cywilny można znaleźć tutaj.
Nie istnieją ani podmiotowe, ani przedmiotowe ograniczenia stosowania kary umownej. Podmiotowe, czyli po wpisaniu kary do kontraktu wolno domagać się jej od przedsiębiorcy, od osoby fizycznej, od dewelopera itd. Przedmiotowe, czyli można ją zastrzec w umowie leasingu, w umowie zlecenia, w umowie najmu, w umowie o roboty budowlane itp. Treść zobowiązania w zasadzie też nie ma tu znaczenia. Możliwe jest stosowanie kary za naruszenie praw autorskich, odmowę wydania rzeczy, nie złożenie oświadczenia woli i in.
W par. 1 sformułowano tzw. definicję legalną kary umownej.
Nie ma przeszkód, aby karę umowną zastrzec w liście intencyjnym, choć dużo zależy oczywiście od treści tego dokumentu. List intencyjny w zasadzie nie jest umową, co zdawałoby się wyłączać przydatność zastosowania doń rozwiązania przewidzianego w art. 483 Kc. Z drugiej jednak strony znaczenie tego pojęcia nie jest na tyle precyzyjne, aby wykluczyć, że w konkretnych okolicznościach list intencyjny okaże się źródłem zobowiązania niepieniężnego, o którym mowa w komentowanym przepisie.
Kary umownej można dochodzić przed sądem według zasad ogólnych. Zaczyna się więc od wniesienia pozwu. Niezadowoleni mają prawo do apelacji, a przy sporach o wyższe kwoty pozostaje jeszcze skarga kasacyjna.
Kara umowna przysługuje w razie "niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania" a nie za opóźnienie (za zwłokę). W praktyce rozgraniczenie obu tych sytuacji często okazuje się niełatwe. Generalnie póki mamy do czynienia jedynie z opóźnieniem, a nie z definitywnym niewykonaniem zobowiązania, kara umowna nie wchodzi w grę.
Miarkowanie kary umownej przez sąd zostało dokładniej omówione w komentarzu do art. 484 Kc.
ODSTĄPIENIE OD UMOWY: Odstąpienie od umowy oznacza, że kary umownej domagać się nie sposób. Dotyczy to zarówno umownego prawa odstąpienia, jak i takiego, które następuje na podstawie szczególnego przepisu ustawy. Przy odstąpieniu zastrzeżonym w kontrakcie zasadą jest, że umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu.
PRZEDAWNIENIE: Roszczenie o zapłatę kary umownej przedawnia się na zasadach ogólnych. Generalnie więc jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.
Co do kary umownej rażąco wygórowanej, zbyt wysokiej również por. komentarz do art. 484 Kc.
W razie rozwiązania umowy to od jej przyczyny zależy los kary umownej. Owo rozwiązanie nie jest bowiem rozumiane jednolicie. Pojęciem tym bywa określany zarówno skutek, jak i czynność prawna doń prowadząca. Może polegać na porozumieniu obu stron, ale niekoniecznie, niewykluczone jest rozwiązanie umowy wskutek czynności jednej strony tylko strony kontraktu. Zatem przy rozwiązaniu umowy kara umowna zależy od konkretnych okoliczności.
Siła wyższa jest okolicznością, która może wyłączyć obowiązek zapłaty kary umownej. Dłużnik obowiązany jest bowiem do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Kara umowna może okazać się sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z wciąż obowiązującym przepisem Kodeksu cywilnego nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
TERMIN: W kontrakcie przewidującym karę umowną dotyczący tej ostatniej termin nie jest wykluczony. To strony decydują, czy chcą naliczać karę od jakiejś konkretnej daty, objąć nią niewykonanie umowy mające miejsce w wybranym okresie itp.
UMOWA PRZEDWSTĘPNA: Dopuszczalne jest zastrzeżenie kary w umowie przedwstępnej (czyli takiej, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonego kontraktu). Chociażby na wypadek niewykonania zobowiązania do zawarcia umowy przyrzeczonej. Jest to bowiem zobowiązanie niepieniężne w rozumieniu art. 483 Kc.
WYMAGALNOŚĆ: To kiedy kara umowna staje się wymagalna oceniać wedle zasad ogólnych. Pierwszeństwo mają tu postanowienia wiążącej strony umowy. W razie ich braku zastosowanie znajduje regulacja kodeksowa, zgodnie z którą jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
Czasem pojawia się w obiegu pojęcie kary umownej "za zerwanie umowy". Kodeks nie posługuje się nim. Ponieważ może ono oznaczać zarówno odstąpienie od umowy, jak i niewywiązanie się z niej, kara umowna będzie wówczas - odpowiednio - dopuszczalna albo nie. [komentarz dodano 21 sierpnia 2018 r.]