Komentarz do art. 23 Kc (dobra osobiste)
Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Co to są dobra osobiste? Nie do końca wiadomo, bo w art. 23 Kc mamy tylko wyliczenie, nie jest to definicja legalna. Pojęcie jakoś tam zbliżone do praw człowieka, choć na pewno nie tożsame z nim.
To z pewnością jeden z najbardziej popularnych w praktyce przepisów Kodeksu cywilnego, wciąż wypełniany treścią przez orzecznictwo sądów powszechnych. Dzieje się tak po części za sprawą użycia w przepisie słów "w szczególności". Oznacza to, że stworzona w art. 23 Kc lista (katalog) dóbr osobistych to li tylko przykłady. Co i rusz więc pojawiają się więc informacje, że w konkretnej sprawie ten albo inny sąd uznał istnienie jakiegoś nienazwanego, niejako nieznanego przedtem dobra osobistego - albo odwrotnie, że takowego dobra nie ma. Stwierdźmy więc w tym kontekście, iż dobra osobiste człowieka obejmują w szczególności wiarygodność kredytową, poczucie przynależności do danej płci, godność narodową i prawo do tożsamości narodowej czy prawo do dobrej pamięci po zmarłym małżonku. Co do innych można dywagować. Na przykład dobro takie jak poczucie bezpieczeństwa da się wyprowadzić z wymienionej z przepisie nienaruszalności mieszkania.
"Człowieka" czyli każdej osoby fizycznej, bez względu choćby na wykonywany zawód, funkcję itd. W tym sensie wolno postawić znak równości między dobrami osobistymi pracownika, lekarza, polityka, nauczyciela, pacjenta, twórcy, ucznia itd.
Co do sformułowania "niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach", zupełnie tytułem przykładu zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, tajemnicę korespondencji czy nietykalność mieszkania chroni Konstytucja, a poniekąd i Kodeks karny. W przypadku wizerunku oraz twórczości naukowej i artystycznej najważniejszym aktem normatywnym jest niewątpliwie ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Z kolei twórczości wynalazczej i racjonalizatorskiej poświęcono ustawę - Prawo własności przemysłowej. Dobra te znajdują się pod bardzo silną ochroną prawa krajowego.
"Pozostają pod ochroną prawa cywilnego", co oznacza m.in. tyle, że właśnie w prawie cywilnym przewidziane zostały instrumenty takiej ochrony. To dlatego art. 24 Kodeksu cywilnego stanowi np., iż ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. Z pomocą przychodzą też regulacje prawa procesowego. Zacząć trzeba od wniesienia pozwu. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja, a potem niekiedy także skarga kasacyjna tudzież skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Czy dobra osobiste podlegają przedawnieniu? Nie, przedawnić się mogą natomiast roszczenia związane z ich naruszeniem (art. 24 Kc). Przedawniają się bowiem - w terminach określonych w art. 118 Kc - roszczenia majątkowe.
Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych (a przepisy o osobach prawnych są z kolei odpowiednio stosowane do tzw. ułomnych osób prawnych). Odpowiednio, czyli w zależności od okoliczności bez zmian, z pewnymi modyfikacjami albo w ogóle. W tym sensie ochronie podlega więc to, co nie do końca poprawnie określa się jako dobra osobiste firmy. Albo fundacji. Gminy czy miasta. Spółki jawnej. Spółdzielni. Itd.
Dobra osobiste dziecka co do zasady podlegają takiej samej ochronie jak człowieka dorosłego.
Ich ochrona "działa" niezależnie od tego, o jaki sposób przekazu chodzi. Nie ma więc znaczenia, czy to film, gazeta czy Facebook. Podobnie szeroki może okazać się katalog sposobów naruszenia (artykuł prasowy, rozpowszechnianie informacji w internecie, hałas itd.).
Komentarz dodano 17 października 2020 r.